مینیاتور و نگارگری و تذهیب

تعریف

در فرهنگ‌های فارسی تعریف دقیقی از تذهیب وجود ندارد؛ تعریفی که ما را به اصل و منشاء این هنر رهنمون باشد. در برخی از کتاب‌های قدیمی و اغلب تذکره‌ها فقط نامی از نقاشان و مذهبان آمده‌است که این، برای دریافت معنای تذهیب کافی نیست. لغت تذهیب واژه‌ای عربی است و مصدری از «ذهب» در باب تفعیل است. ذهب به معنای طلاست و تذهیب به معنای طلاکاری و زراندود کردن است از طرفی رنگ طلایی در هنر تذهیب به‌عنوان رنگ درخشانی است که ارزش ویژه‌ای دارد برای همین تذهیب را زر گرفتن و طلا کاری دانسته‌اند. به هر حال تذهیب را می‌توان مجموعه‌ای از نقشهای بدیع و زیبا دانست که نقاشان و مذهبان برای هرچه زیباتر کردن کتاب‌های مذهبی، علمی، فرهنگی، تاریخی، دیوان اشعار، جُنگهای هنری و قطعه‌های زیبای خط به کار می‌برند. استادان تذهیب این مجموعه‌های زیبا را در جای جای کتاب‌ها به کار می‌گیرند تا صفحه‌های زرین ادبیات جاودان و متون مذهبی سرزمین خود را زیبایی دیداری ببخشند. بدین ترتیب است که کناره‌ها و اطراف صفحه‌ها، با طرحهایی از شاخه‌ها و بندهای اسلیمی، ساقه، گل‌ها و برگ‌های ختایی، شاخه‌های اسلیمی و گل‌های ختایی یا بندهای اسلیمی و ختایی و... مزین می‌شوند.

نقش خیال در هنر تذهیب

تذهیب چنان که گفته‌اند از واژهٔ عربی (ذَهَب ) به معنای طلا مشتق شده و عبارت است که طرح و ترسیم و تنظیم ظریف و چشم‌نواز نقوش و نگاره‌های گیاهی و هندسی در هم تنیده و پیچان که با چرخش‌های تند و کُند و گردش‌های موزون و مرتب و خطوط سیال و روان نقش شده باشند. دلیل اطلاق واژهٔ تذهیب این بود که در آغاز شکل‌گیری این هنر از همان قرون اولیهٔ اسلامی، رنگ غالب و عمده در رنگ آمیزی این گونه نقش ها، طلایی بوده‌است. هر چند رنگ‌هایی چون لاجورد و بعدها نیز آبی و شنجرف و سبز و فیروزه‌ای نیز در کنار رنگ طلایی جا گرفتند.

استاد نجیب مایل هروی تذهیب را چنین تعریف کرده‌است:

تذهیب در لغت زراندود کردن است و طلاکاری، و در عرف نسخه آرایی، به نقوشی گفته می‌شود منظم، که با خطوط مشکلی و آب طلا کشیده و تزیین شده باشند و رنگ دیگری در آن به کار نرفته باشد. ممکن است طلایی که در تذهیب به کار می‌رود دارای رنگ‌های گونه گون باشد، به‌طوری‌که وقتی زر خالص با مقادیری نقره و مس به کار برده شود رنگ آن زرد و سبز و سرخ می نماید … .

فرهنگ مصاحب راجع به تذهیب می نویسد: هنر تزیین صفحات کتاب‌های خطی. همراه با اعتلای فرهنگ اسلامی در ایران، کتاب‌های خطی بسیار نوشته شد، کتابخوانی و کتابدوستی رواجی عظیم یافت، دانشوران و نیز بزرگان کتابخانه‌ها برپا داشتند، هنر کتاب‌سازی ارج فراوان یافت و به همران آن، هنر تذهیب پیشرفت کرد از نقوش تذهیب دار در هنر خطاطی و تابلوسازی تذهیب دار و در هنر کاشی‌های هنری تذهیب دار ، قوری‌های با طرح تذهیب کاربرد دارد.

منبع:

https://fa.Wikipedia.org